در نشست «ناکاویده‌های هگمتانه»مطرح شد: از چشم انداز یافته‌های باستان‌شناختی هگمتانه ، نمونه‌هایی از فرهنگ عصر آهن ۳ که دوره ماد است، یافت شد.
به نقل از روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همدان ،عصر شنبه 3خرداد همزمان با هفته میراث فرهنگی و بیست‌ودومین فصل کاوش این محوطه باستانی به سرپرستی دکتر «مهرداد ملک‌زاده» نشست «ناکاویده‌های هگمتانه» با هدف معرفی تازه‌ترین دستاوردهای این فصل کاوش با حضور فعالان باستان شناسی و نیز بصورت زنده در بستر فضای مجازی در تپه هگمتانه برگزار شد.
سرپرست تیم فصل ۲۲ کاوش تپه باستانی هگمتانه در این نشست گفت:« یکی از اهداف مهم کاوش فصل‌های ۱۹، ۲۰ و ۲۱ این تپه بازنگری و بازشناخت شیوه دفاعی و برج و بارو بود و فصل ۲۲ کاوش نیز با چند هدف جدی، روشن و از پیش تعیین شده آغاز شد.»
دکتر مهرداد ملک‌زاده ادامه داد: «در قسمت های جدید کاوش شده به یک دیوار سنگی برخورد کرده و در عمق منفی ۲۷۰ سانتی متری نهشته‌ها و بسترهای مهمتری را پیدا کردیم، در سال ۱۳۸۴ نیز در این نقطه با مجموعه‌ای از سفالینه‌ها مواجه شدیم که با درجه‌ای از اطمینان به عصر مفرغ، عصر آهن ۱ و ۲ و ۳، دوره‌های هخامنشی، سلوکی و اشکانی تاریخ‌گذاری می‌شد که متأسفانه سفال‌های یافت شده فرصت مطالعه، طراحی و بازشناخت پیدا نکرد.»
ملک‌زاده گفت:« امسال این کارگاه بازکاوش شد و در کنار کارگاه قدیمی کارگاه پروانه‌ای دیگری باز کردیم و تلاش شد چیزی که در سال ۸۴ کاویده بودیم، مورد کاوش قرار دهیم که خوشبختانه نهشته‌هایی در عمق منفی ۳۰۰ سانتی متری پیدا کردیم که نشانه‌هایی از خاک بکر پدیدار شد و البته در این مورد هنوز مطمئن نیستیم و شاید لازم باشد یک گمانه پیشرو کف کارگاه زده شود تا از سرشت طبیعی خاک مطمئن شویم و در نهایت از عمق‌های پایین که به طرف بالا می‌آییم مجموعه نسبتاً مطمئن و ایزوله از مواد فرهنگی مربوطه داریم که شواهد سفالی مربوط به عصر مفرغ به دست آمده است که باید بررسی شود و با محوطه‌های دیگر مورد سنجش و مقایسه قرار گیرد. »
این باستان‌شناس گفت: «مواد فرهنگی شناخته شده سفالینه‌هایی مربوط به دوره ماد مثل نوشیجان ملایر و لایه ۲ گودین تپه در کارگاه عمیق ما هم شناخته و به تعبیری از چشم انداز یافته‌های باستان‌شناختی نمونه‌هایی از فرهنگ عصر آهن ۳ که دوره ماد است، یافت شدو هنوز از بافتاری که مواد فرهنگی از آن به دست می‌آید و چیستی واقعی‌اش اطمینان نداریم اما دیوار سنگی وجود دارد که شبیه به دیوار سنگی است که هیئت فرانسوی در سال ۱۹۱۳ در لایه ۲ تپه گیان پیدا کرده‌اند همچنین این دیوار با بقایای معماری که هیئت دانشگاه لندن در باباجان تپه نورآباد پیدا کرده است، شباهت دارد.»
دکتر پرویز اذکایی نیز در این نشست با بیان اینکه تاریخ باستانی ۲۰۰۰ ساله کاسی‌ها مغفول مانده است، گفت:« آثار این قوم در تپه سیلک کاشان، گودین تپه، معبد کنگاور، تپه گیان، تپه حسنلو و تپه پیسا در همدان وجود دارد.»
این متخصص متون تاریخی شهر همدان ادامه داد: «اسم کاسی در اصل «کارکاشی» بوده که کار لغت بابلی به معنای لنگرگاه، شهرک یا ماندگاه است و «کاشی» ماندگاه قوم کاشی معنی می‌دهد و کاسی‌ها حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد در تپه پیسای همدان اسکان پیدا کردند و حدود ۹۰ سال قبل این تپه توسط هیئت فوسه کاوش شد که آثار مفرغی از آن به دست آمد که متعلق به قوم کاسی است بنابراین این قوم از عصر مفرغ در این مکان ساکن بوده‌اند.»
اذکایی با اشاره به اینکه کاسی‌های ایران حدود ۶۰۰ سال بر بابل حکمروایی کردند و سرانجام مغلوب ایلامی‌ها شدند، افزود: «پس از این به دوره به مادها می‌رسیم و برای کسب اطلاعات این دوران باید دو علم زبان‌شناسی و باستان‌شناسی به مورخان کمک کنند که متأسفانه این اتفاق نمی‌افتد.»
این مورخ با بیان اینکه خبر یافت آثار مادی از هگمتانه در کاوش ۲۲ بسیار خوشایند است، مطرح کرد: «خوشبختانه در این کاوش یقین حاصل شد که تپه باستانی هگمتانه زیرساختی مادی دارد. »
اودر ادامه گفت: «به عقیده بنده معبد ناهید همدان یا اسپید دژ در محل کلیسای مریم امروزی در محوطه هگمتانه است، این دژ تا قرن ۶ هجری قمری پابرجا بوده، از زمان حمله مغولان تا قرن نهم از هگمتانه نامی برده نشده اما در کتب تاریخی قرن ۹ هجری نوشته شده حاکم همدان اسپید دژ را تعمیر کرده است، در قرن ۱۱ هجری قمری نیز اولیاء چلپی سیاح عثمانی از همدان عبور می‌کند و از کلیسای نوشیروانک نام می‌برد که احتمالاً همین مکان است و بعدها مسیحیان کلیسای حضرت مریم را در این مکان بنا کرده‌اند.»
محمدرحیم رنجبران نیز در ادامه بیان کرد: «تاریخ و باستان‌شناسی دو بال معرفت و شناخت گذشته است که اولی به قدمت تاریخ و دومی حدود دو سده به عنوان علمی تجربی در کنار تاریخ قرار گرفته و به روشنگری زوایای تاریک آن پرداخته است.»
رنجبران اضافه کرد: «اشتهار هگمتانه نخستین کاوشگران را حدود یکصد و اندی سال قبل به سوی خود کشاند و هیئت شارل فوسه از طرف موزه لوور فرانسه در سال ۱۹۱۳ کاوش‌های گسترده‌ای را در این محوطه، تپه پیسا، دیزج و چند نقطه دیگر منطقه انجام داد، هر چند از این فعالیت به جز گودال‌های عظیم چیز دیگری در هگمتانه مشاهده نمی‌شودو نخستین کاوش‌های هگمتانه را باید فعالیت‌های ۱۱ ساله دکتر محمدرحیم صراف دانست که در سال ۱۳۶۲ کار خود را در این محوطه آغاز کرد و تا سال ۱۳۷۹ ادامه داد، یافته‌های ارزشمند این فصول کاوش معرف معماری منظم و مهندسی شده کم نظیری شامل واحدهای ساختمانی که در ردیف‌های دوتایی و قرینه‌وار در حد فاصل معابری به موازات هم تعبیه شده می‌شود و مصالح به کار رفته نیز عموماً خشت است. »
رنجبران در پایان بیان کرد: انجام کاوش‌های نخستین توسط دکتر صراف به بسیاری از سوال‌های این تپه باستانی پاسخ داد و بسیاری پرسش‌های دیگر نیز پیش روی ما گذاشت که امیدواریم کاوش ۲۲ به آن‌ها پاسخ بدهد.