در نشست «بررسی بافت‌های واجد ارزش میراث‌فرهنگی همدان» مطرح شد؛
حفظ بافت همدان در جهت توسعه گردشگری یک ضرورت است
مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان در نشست تخصصی "بررسی بافت‌های واجد ارزش میراث‌فرهنگی همدان" که در دفتر ایسنا برگزار شد، گفت: « بافت‌های واجد ارزش میراث‌فرهنگی همدان از دو منظر ارزشی و حقوقی قابل توجه هستند و اگر با نگاه اقتصادی تحلیل و با دیدگاه کاربردی کلان ارزیابی شوند، می‌توانیم از مزیت‌های گردشگری آن بهره لازم را ببریم.»
علی مالمیر حفظ بافت در جهت توسعه گردشگری را یک ضرورت دانست و توضیح داد: «در استان همدان ظرفیت‌های طبیعی و تاریخی فراوانی وجود دارد و از آنجا که محور توسعه استان بر مبنای گردشگری تعریف شده است، باید ظرفیت‌های موجود شکوفا شود همچنین امروزه همه علاقمندیم فضاهای تاریخی و معماری و تجارب گذشته را در کنار برخورداری از خدمات مدرن تجربه کنیم.»
وی ادامه داد: «یکی از مهمترین مزیت‌های گردشگری استان همدان، ظرفیت‌های بومگردی است و اگر هتل‌های سنتی ما در رنکینگ هتل‌های بین‌المللی دنیا ورود پیدا کرده‌اند، نشان دهنده نوع نگرش و ارزشی است که در ذهن گردشگران وجود دارد.»
مالمیر با اشاره به اینکه بافت‌های موجود در استان همدان پیشینه تاریخی ما هستند، اظهار کرد: «قطعاً بناها و محلات مختلف با ویژگی‌های خاص و ارزشمند درون این بافت‌ها وجود دارند که حفظ آنها را امری ضروری کرده است و از منظر حقوقی، قوانین حوزه میراث‌فرهنگی، مانند قانون اساسنامه میراث فرهنگی و قوانین حاکمیتی که مصوبات شوای عالی شهرسازی و کمیسیون ماده ۵ در استان‌ها هستند، برای شرایط شهری، طرح تفصیلی و ضوابط حاکم بر شهر تصمیم‌گیری می‌کنند که برخی الزاماتی نیز دارند و از جمله آنها تصویب بافت‌ها و الزاماتی است که بر بافت‌ها حاکم است.»
او افزود: «براساس مصوبه شورای عالی شهرسازی، ۱۶۸ بافت شهری به دستگاه‌های مختلف ابلاغ شد که چهار شهر دارای بافت واجد ارزش میراثی در استان ما شهرستان‌های همدان، ملایر، تویسرکان و نهاوند هستند و قانون‌گذار به صراحت تأکید کرده که هر گونه اقدام عمرانی که درون بافت‌ها یا حریم بناها اتفاق می‌افتد، نیاز به استعلام مکتوب از سازمان میراث‌فرهنگی را دارد بنابراین یک الزام حقوقی برای تمامی کسانی که در حوزه بافت‌ها کار می‌کنند این است که حفاظت از بافت‌های واجد ارزش تاریخی را رعایت کنند همچنین در کمیسیون ماده ۵ اظهارنظر درباره ضوابط شهرسازی در حوزه بافت تاریخی و گرفتن استعلام از میراث فرهنگی آمده است.
مدیرکل میراث فرهنگی استان همدان با تأکید بر اینکه درکی که امروزه از ارزش بناها و بافت‌های تاریخی داریم در گذشته وجود نداشته است، گفت: « اگر این حساسیت در گذشته وجود داشت قطعاً آسیب‌های فراوانی به بافت‌ها و بناهای تاریخی وارد نمی‌شدو در کنار شناخت ارزش بافت که اساسی‌ترین عامل حفظ آن است، هماهنگی و همراهی دستگاه‌های ذی‌مدخل، ارائه کاربری‌ها و دلایلی که بتواند برای مالکان بناها انگیزه ایجاد کند، می‌توانست به حفظ آثار کمک کند.»
مالمیر با بیان اینکه خوشبختانه در استان همدان هنوز در راستای بازآفرینی، آثاری بر جای مانده است، تصریح کرد: «بسیاری از محله‌ها نیز آسیب دیده یا از بین رفته‌اند که می‌توانستند به عنوان یک جاذبه مطرح شوند بنابراین ما نتوانستیم آنچنان که باید و شاید در گذشته از بافت‌هایمان حراست کنیم و هر چه زودتر این کار انجام شود باز هم با تأخیر به آن پرداخته‌ایم.»
وی ادامه داد:« طبق نظر کارشناس یونسکو در اجلاس راه ابریشم و در بازدید و ارزیابی وی از شرایط تپه هگمتانه برای ثبت جهانی، تعامل موجود بین این محوطه تاریخی با بافت بازار، جداره‌های دور میدان امام(ره)، خیابان اکباتان و خیابان شهدا قابلیت ثبت جهانی دارد و اگر باور ارکان تصمیم گیرنده این امر در گذشته به اندازه امروز بود، قطعاً این محوطه تاریخی تا کنون ثبت جهانی شده بود و خوشبختانه در حال حاضر مطالبه‌گری برای ثبت این اثر در استان وجود دارد، عرصه تپه هگمتانه ۳۵ هکتار است که ۳۰ و نیم هکتار آن تملک شده و مساحت باقیمانده مانع ثبت جهانی نیست چرا که پس از ثبت با لحاظ شروطی نیز می‌توان عرصه را آزاد و مدیریت کرد.»
مالمیر در ادامه درباره ستاد آماده‌سازی و ساماندهی محوطه هگمتانه توضیح داد:« این ستاد با ابلاغ استاندار همدان برای انجام امور ثبت جهانی محوطه تشکیل شده است؛ به عنوان مثال مشکل پارکینگ هگمتانه و تعامل مجموعه این اثر با بازار، میدان امام(ره) و خیابان‌های اکباتان و شهدا در این ستاد پیگیری می‌شود؛ علاوه بر این از آنجایی که وزارت میراث فرهنگی نگاه ویژه‌ای به استان همدان و غرب کشور دارد تمرکز جدی بر روی ثبت جهانی یکی از آثار همدان وجود دارد.»
وی با تأکید بر اینکه شفافیت بیشتر در ضوابط و توجه و رعایت دستگاه‌ها به این موضوع همواره از دغدغه‌های میراث‌فرهنگی همدان است، بیان کرد: «با وجود اینکه بافت شهری و ضوابط عمومی بافت در سال ۸۸ و موضوع تدقیق بافت سال ۹۴ ابلاغ شده، قاعدتاً دستگاه‌ها در صدور مجوز در این حوزه، ملزم به رعایت بودند که با تأکیدات مرتب و ابلاغ تدقیق با شدت بیشتری در دستور کار قرار گرفت و در واقع مطالعه، تصمیم‌گیری و تدوین ضوابط تخصصی در قالب سه فاز مطالعه انجام شد و امسال توانستیم ضوابط کل محدوده بافت را که مصوبه شورای عالی شهرسازی است، آماده کنیم همچنین در جلسات متعدد با کمیسیون ماده ۵، کارشناسان شهرداری، راه و شهرسازی و دستگاه‌های ذی‌مدخل مطالعات بافت به اتمام رسید و مصوبه شورای فنی استان را دریافت کرد و برای تصویب به تهران ارسال خواهد شد».
مالمیر با اشاره به جلسات مشترک میراث‌فرهنگی و شهرداری در قالب دفتر مشترک برای ارائه پیشنهادات، گفت: «یکی از مهمترن فاکتورهایی که در حوزه بافت باید به آن بپردازیم، حفظ معابر است به طوریکه بخشنامه‌های اخیر شورای عالی شهرسازی به صراحت تأکید کرده که از تعریض معابر درون بافت‌ها بپرهیزیم اما در بعضی مناطق الزاماتی هست که ناچاریم برای آنها تعامل کرده و راهکاری بیندیشیم که با استفاده از ظرفیت‌های قانونی موجود، در راستای حفظ بافت حرکت کرده و الزامات و اضطرارها را پاسخگو هستیم.»
مالمیر با تشریح اینکه گاهی اوقات شنیده می‌شود بافت تاریخی دارای ضوابط نیست، تأکید کرد: «ضوابط بافت تاریخی مصوب شده و قانون اساسنامه میراث‌فرهنگی و ضوابط کلی آن موجود است که طبق آن، ضوابط مصوب به دستگاه‌ها از جمله شهرداری که مسئول مجوز صدور پروانه است، داده می‌شود علاوه بر این ضوابط تخصصی ویژه بافت‌های تاریخی در مرحله آماده‌سازی قرار دارد.»
مالمیر اضافه کرد: «با مشارکت شورای اسلامی شهر همدان نیز درصدد آماده سازی بسته‌ای برای احیای بافت و بناهای تاریخی هستیم که مشوقاتی در میراث فرهنگی برای افرادی که می‌خواهند بافت‌های تاریخی را احیا کنند، درنظر گرفته شود.»
مدیرکل میراث‌فرهنگی همدان در ادامه به اختیارات این وزارتخانه اشاره و تصریح کرد: «مالک بنای تاریخی بدون صرف هزینه می‌تواند بنایی با کاربری مناسب داشته باشد همچنین در مرمت این گونه بناها میراث‌فرهنگی مشارکت می‌کند و یارانه سود به آنها اعطا می‌شود و مالک براساس قانون حمایت از بافت از هر گونه عوارض و مالیات مرمت و بازسازی معاف است.»
او درباره ارتفاع در بافت‌های تاریخی نیز اعلام کرد: «میراث‌فرهنگی همدان در این باره خسارتی به شخصی وارد نکرده است به طوریکه در ضوابط طرح تفصیلی در یک کوچه شش متری سقف ارتفاع سه و نیم طبقه و در یک خیابان ۱۸ متری هفت و نیم طبقه است بنابراین اگر ضوابط طرح تفصیلی در محدوده بافت تاریخی اجرا و رعایت می‌شد این بافت حفظ شده بود علاوه بر این در طرح تفصیلی مناطقی که ضوابط خاص دارند، مشمول دو طبقه تشویقی نمی‌شوند.»
مالمیر یادآور شد: «در گذشته ضوابط طرح تفضیلی در بافت رعایت نشده؛ به عنوان مثال وجود ساختمان هفت و نیم طبقه در کوچه شش متری نشان دهنده این قضیه است، از طرف دیگر اساسا در محدوده بافت سقف ارتفاع پنج و نیم طبقه است و هر واحد مسکونی و اداری که در این محدوده بالاتر از این حد است، ضوابط را رعایت نکرده بنابراین ساختمان‌های غیرمجاز گذشته مبنایی برای صدور مجوز غیرمجاز دستگاه‌های مربوطه نیست که نمونه آن را می‌توان پارکینگ سینا اعلام کرد، علاوه بر این نمی‌توانیم در مورد طرح تفصیلی و بافت تاریخی برخورد دوگانه با قانون داشته باشیم چرا که هر دو مصوب شورای عالی شهرسازی و مجلس بوده و دستگاه‌ها مستلزم به رعایت هر دو هستند.»
وی در ادامه با تأکید بر اینکه بافت تاریخی صرفاً مترادف با کنترل ارتفاع نیست، گفت: معابر این بافت نیز از اهمیت زیادی برخوردار است و باید ارتباط معنایی و هویتی داشته باشد که در این باره نیز الزام حقوقی وجود دارد که همه دستگاه‌ها موظف هستند مصوبات شورای عالی معماری و شهرسازی را رعایت کنند و صرفا وظیفه میراث‌فرهنگی نیست.»
این مقام مسئول با بیان اینکه برای انجام برخی فعالیت‌ها مانند ساماندهی بازار همدان به بودجه نیاز است، گفت: «محدودیت بودجه‌ای علت قابل قبولی برای عدم حفاظت برخی از بافت‌ها نیست بلکه رعایت ضوابط موجود بسیار مهمتر است؛ به عنوان مثال اگر ضوابط را در بازار رعایت نمی‌کردیم قطعاً از بین رفته بود.»
او با اشاره به اینکه همدان در حفظ بافت از بعضی از شهرها موفق‌تر عمل کرده است، بیان کرد:« ما در حفظ جداره‌ها و خط آسمان نسبت به برخی از شهرهای دارای بافت عملکرد بهتری داشته‌ایم و امروز برای آثاری که می‌توانستیم حفظ کنیم و نکردیم، افسوس می‌خوریم همچنین باید انگیزه حفاظت از بافت مردمی‌تر شود چرا که اگر در بافت‌های تاریخی ایجاد ارزش کنیم راحت‌تر می‌توان آن را حفظ کرد و البته منظور از حفظ بافت بدان معنا نیست که هیچ خانه‌ای نوسازی و بازسازی نشود.»
مدیرکل میراث‌فرهنگی همدان درباره قانون "عین به عین" گفت:« زمانی که بافتی تخریب می‌شود باید "عین به عین" ساخته شود؛ یعنی ضوابط و البته یک دست بودن در بافت حفظ شود اما متأسفانه در برخی موارد با ساخت و سازهای انجام شده بافت‌ها از یک دستی درآمده‌اند بنابراین ضروری است قسمت‌های باقیمانده را حفظ کنیم، به عنوان مثال مرکز محله‌های حاجی، کبابیان، کلپا و آقاجانی بیگ بافت‌هایی هستند که قابلیت حفظ شدن دارند.»
مالمیر تعداد خانه‌های تاریخی در شهر همدان را ۶۵ خانه دانست و اظهار کرد: «در استان همدان خانه‌هایی وجود دارند که هنوز شناسایی یا ثبت نشده‌اند، علاوه بر این دو پرونده در حوزه ثبت آثار صنعتی آماده شده است که دودکش دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌سینا و برج مراقبت فرودگاه هستند.»
او در ادامه به اقدامات چند سال اخیر در حوزه حفاظت آثار تاریخی استان اشاره کرد و یادآور شد: «در سال‌های ۹۵، ۹۶ و ۹۷ با توجه به شرایط ایجاد شده حدود ۱۰ برابر اعتبار میانگین سال‌های ۸۴ تا ۹۴ جذب و با حدود ۲۰۰ قرارداد بیشتر بناهای موجود در استان همدان مرمت شدند که همین امر از خسارت جدی ناشی از سیل اوایل سالجاری به بناهای تاریخی استان به صورت چشمگیر جلوگیری کرد».
همدان با داشتن پیشینه تاریخی چند هزار ساله و در جایگاه یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران دارای بافت‌های تاریخی فراوانی بوده که متأسفانه حجم زیادی از آن در طول قرن‌ها از بین رفته یا دست‌خوش آسیب شده اما هنوز هم می‌توان ردپای تاریخ را دید.
از آنجا که بافت‌های واجد ارزش میراث‌فرهنگی، به نوعی نشان دهنده هویت تاریخی همدان هستند حفظ آنها یک ضرورت به نظر می‌رسد که از جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی حائز اهمیت است.
بافت تاریخی همدان دارای ۵۰۰ هکتار مساحت است و مجموعه های ارزشمندی از جمله هگمتانه، بازار و پلاک های ثبتی در این بافت تاریخی وجود دارد و محله‌های کبابیان، حاجی و کلپا جز محلات ارزشمند همدان محسوب می شوند و طبق بررسی‌های صورت‌گرفته در حال حاضر بیش از ۲۷۰ خانه واجد ارزش تاریخی همدان ثبت شده است بنابراین احیاء و بازسازی بافت تاریخی شهر همدان به نوعی بازگشت هویت خفته شهری به پایتخت تاریخ و تمدن ایران محسوب می شود.