عزاداری امام حسین (ع) از روزگاران قدیم تاکنون همراه با رسم‌هایی برگزار می‌شده که در این میان آیین سقایی همدان و برپایی کاروان اسرا ، تبلور عشق خالصانه مردم این دیار به ساقی کربلا حضرت ابوالفضل(ع) و شاه کربلا حضرت اباعبدالله حسین (ع) است.
این‌روزها دیار دارالمؤمنین حال وهوای عزاداری سید و سالار شهیدان را به خود گرفته و هر کوی و برزنی با عزاداری مرسوم خود، سیاهپوش عزای حسینی شده است.
اما در این بین آنچه مسلم بوده اینکه دیار الوند دیرزمانی است در عزاداری امام حسین (ع) رسم عاشقی را به جا آورده و صدای طبل و سنج که از سالیان دور در همدان باب بود را با نوای کربلایی در قامت سقایی همراه می‌کند.
عزاداری در همدان همواره اینگونه بوده که هر مسجد یا حسینیه‌ای دارای هیئتی است و از روز اول این ماه دور هم جمع شده و ساعاتی از شبانه‌روز را به سینه‌زنی و نوحه‌خوانی سپری می‌کنند و سپس همان هیئت را راهی کوچه‌های محلات می‌کنند تا کسانی که به هر دلیلی نتوانستند در هیئت‌ها حضور یابند نیز از این برنامه‌ها بهره ببرند.
این هیئت‌ها در دسته‌های عزاداری خود از وسایلی چون علم، کجاوه، چهل‌چراغ، پرچم، خیمه‌گاه، بیرق و گهواره علی اصغر (ع) و حتی شتر و اسب به عنوان نماد عزا و سوگواری استفاده می‌کنند.
آنچه همدان را در مراسم‌های مذهبی محرم از دیگر شهرها متمایز می‌کند، برپایی دسته‌جات سقایی و نیز مراسم روز سوم از سوی در برخی از هیئت‌ها است.
مردم شهرهای مختلف استان همدان با آداب و رسوم خاصی مراسم سوگواری دوازدهم محرم را برگزار می‌کنند و با عزاداری برای شهدای دشت نینوا ارادت خود را به سالار شهیدان اعلام می‌کنند.
در این خصوص فریبا نعمتی کارشناس مردم شناسی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همدان می‌گوید: در گذشته مردم مساجد و حسینیه‌ها را تمیز و سیاهپوش می‌کردند، علم‌ها را بیرون می‌آوردند و مردم و به ویژه خانم‌ها، نذرهایی که داشتند مثل پارچه را به نیت برآورده شدن حاجات به علم‌ها آویزان می‌کردند.
فلسفه شام غریبان امام حسین (ع) چیست؟
او با اشاره به اینکه مردم با توجه به توان مالی که داشتند نذوراتی مثل چای، خرما و حلوا پخش می‌کردند، می‌افزاید: خانواده‌هایی هم که امکان تهیه و پخت غذا را داشتند، نذوراتشان را بین عزاداران پخش می‌کردند.
نعمتی با بیان اینکه تعدادی از خانواده‌ها با هم جمع می‌شدند و گوسفندی را قربانی می‌کردند، ادامه می‌دهد: غذایی که معمولا با این گوشت نذری درست می‌کردند آبگوشت یخنی بود.
این کارشناس مردم‌شناسی با بیان اینکه در روز سوم شهادت امام حسین (ع) نیز برنامه‌هایی مثل تعزیه قوم بنی‌اسد را اجرا می‌شود، می‌افزاید: این تعزیه به این صورت است که این قوم پس از شهادت امام حسین (ع) و یارانشان، پیکر شهدا را جمع‌آوری می‌کنند.
نکته مهم در این عزاداری‌ها این است که برگزاری این مراسم کاملا خودجوش و مردمی است و هیچ سازمان و نهادی در برگزاری آن دخالتی ندارند. باورهای مذهبی که ریشه در زندگی ما دارد، موجب وحدت و همدلی مردم می‌شود.
مراسم مذهبی علاوه بر اینکه واقعه عاشورا را در بین مردم زنده می‌کند، باعث به وجود آمدن همدلی اجتماعی بین مردم هم می‌شود. این همدلی در مراسم ملی هم وجود دارد، اما در مراسم مذهبی، چون باورهای دینی و عقاید مذهبی ما است، رنگ و لعاب بیشتری دارد.
در همدان و برخی از شهرستان های همجوار علاوه بر استفاده از ادوات عزاداری همچون علم و کتل هر ساله در سومین روز شهادت یاران امام حسین (ع) کاروان های شتر سوار با بنا کردن خیمه‌هایی به یاد خیمه گاه حسینی به راه می افتند و در سوگ آن حضرت به عزاداری می پردازند.
ناگفته نماند که آداب و رسوم مردم همدان در این روز با آداب ورسوم دیگر نقاط ایران متفاوت است و هیئت‌های حسینی از نخستین روزهای ماه محرم و بیابان های کویری اطراف ایران می روند و با آوردن چندین شتر به همدان در سومین روز شهادت امام حسین (ع) با تزئین آنها، صحنه اسرای دشت نینوا را به تصویر می کشند.