توضیحات

میرزا رضی آرتیمانی یا میرزا رضی‌الدین آرتیمانی مشهور به میرمحمد متخلص به رضی (زاده ۹۷۸ در روستای آرتیمان – درگذشته ۱۰۳۷ هجری قمری) از شاعران و عارفان مشهور دوران صفویه است. وی در سال ۹۷۸ قمری در روستای آرتیمان از توابع تویسرکان بدنیا آمد.در ایام جوانی به همدان رفت و در آن‌جا مشغول تحصیل شد و از شاگردان میر مرشد بروجردی گردید. رضی به علت شایستگی وافری که داشت زود مورد توجه شاه عباس که معاصر وی بود قرار گرفت و در جمع منشیان میرزایان شاه درآمد و به همین دلیل بود که داماد خاندان صفوی شد.

کلمه «میر» از آن جهت به رضی اطلاق شده است که مدتی جزء میرزایان شاه عباس بوده‌است. در بستان السیاحه بدین مضمون آمده‌است که «سید رضی آرتیمانی که در زمان شاه عباس ماضی صاحب دیوان و ساقی‌نامه‌ی مشهور است از قریه آرتیمان است اما اولاد وی اکنون از جد خویش نصیب و بهره نبرده‌اند. رضاقلی‌خان هدایت در مورد رضی چنین نوشته‌است: سیدی است صاحب ذوق و حال عرفانی با افضال در معارف الاهیه مسلم آفاق و در مدارج حقانیه در عالم طاق. 

معاصر شاه عباس صفوی و والد میرزا ابراهیم متخلص به ادهم است. وی که از رِندان مست و عارفان پاکدل و صوفیان صافی‌دل است علوم نقلی و عقلی را چون حجابی می‌بیند که انسان را به خود متوجه می‌سازد و از عشق به معشوق یکتا بازمی‌دارد...» از او حدود ۱۲۰۰بیت شعر در قالبهای گوناگون به جا مانده که معروفترین آنها ساقی نامه اوست.

رضی پس از گذران سالیانی از عمر شریف خود، دوباره عزم وطن خویش می‌نماید و به زادگاه برمی‌گردد و در سال ۱۰۳۷ هجری قمری (۱۰۰۵ش) درمی‌گذرد و او را در محل خانقاهش به خاک سپردند. آرامگاه او در «همینه» تویسرکان قرار دارد.این محل پس از مرگش همانگونه که درزمان حیات وی حلقه یاران اهل دل بودزیارتگاه عارفان پاک اندیش و درویشان پاکیزه کیش شد. گذشت زمان و قهر طبیعت بتدریج آرامگاه سابق میر رضی را بدل به مخروبه ای نمود تا اینکه در سال 1354 شمسی از طرف انجمن حفظ آثار بنایی در خور شان این عارف و شاعر نامی ساخته شد. این اثر در تاریخ 1376/6/21 به شماره 1871 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

آرامگاه‌ سيد محمد رضي‌الدين‌ آرتيماني‌ بر فراز تپه‌اي‌ در روستاي ‌آرتيمان‌ از توابع‌ شهرستان‌ تويسركان‌ قرار دارد. نماي‌ آرامگاه‌ مير رضي‌الدين‌ آجري‌ است‌ و سه‌ دهنه‌ طاق‌ بلند دارد.در پشت‌ اين‌ طاق‌ها، بنايي‌ با ورودي‌ طاقي‌ شكل‌ و سردر كاشي‌ كاري‌ شده‌ قرار گرفته‌ است‌. پلان‌ بنا مربع ‌شكل‌ است‌ و در جبهه‌ بيروني‌ آن‌ نيز سه‌ اتاق‌ وجود دارد كه‌ در چهار ضلع‌ تكرار شده‌اند.

مقبره‌ داراي‌ چهار درورودي‌ در چهار ضلع‌ است‌ كه‌ همه‌ آنها طاقي‌ شكل‌اند و بر سر در آنها كاشي ‌كاريهاي‌ زيبايي‌ به‌ چشم‌ مي‌خورد. در داخل‌ بنا سنگ‌ قبري‌ از سنگ‌ خارا وجود دارد. این آرامگاه در استان همدان در محدوده شمال شرقی شهر تویسرکان و مشرف به دره سرسبز و با صفای سرایی واقع شده است.