توضیحات

سامن شهر کوچکی است در جنوب ملایر و با مرکز استان همدان 90 کیلومتر فاصله دارد. آثار زیر زمینی سامن در سال 1384 به طور اتفاقی بر اثر اقدامات عمرانی ( اجرای فیبر نوری توسط شرکت مخابرات)کشف شد. مجموعه در بستری از سنگ گرانیت بصورت دستکند ایجاد شده وتماما در زیر معابر– منازل و ساختمانهای اداری واقع شده است و بیش از 5 هکتار وسعت دارد. تاکنون چهار فصل اقدام پژوهشی درهشت کارگاه ازمجموعه انجام شده که محل آن شناسایی و دستیابی به بیش از50 فضای کوچک و بزرگ است که با راهروهایی به هم ارتباط دارند و در عمقهای متغیير بین 3 الی 6 متری از سطح زمین قرار دارند. اتاقها و فضاهای مجموعه در هر کارگاه با هم مرتبط بوده و از طریق یک راه پله تراشیده شده از سنگ بستر به بیرون راه دارند. یکی از ویژگیهای منحصر بفرد این مجموعه وجود تدفینها و بقایای انسانی متعدد موجود درکف فضاها است. درکاوشهای سال 1387 مطالعات انسان شناسی بر روی بیش از شصت اسکلت و بقایای شناسایی شده انسانی انجام شد و ویژگیهای جنسیتی، سنین مرگ و تا حدودی مشخصه های نژادی و علل مرگ شناسایی گردید. تدفین در مجموعه احتمالا به کاربری دوردوم مجموعه برمی گردد. درچند فضا تدفینهای پا برجا در کف اتاق قرار گرفته و یک توده استخوانی در کناره اتاق دیده میشود.در دوره اشکانی بمنظورممانعت ازآلوده شدن چهارعنصرمقدس(آب، باد، خاک و آتش) تدفین درتابوتهای سنگی و سفالی– گور دخمه ها– گورخمره ها و یا مکانهایی که ارتباط مستقیم با این عناصر نداشته باشد انجام می شده است.

 با توجه به بررسی ها ومطالعات باستان شناسی صورت گرفته میتوان سه مرحله استقرار و استفاده را در مجموعه عنوان نمود. اولین مرحله که به فلسفه ایجاد مجموعه برمی گردد. بنا به شواهد موجود به نوعی کاربری اعتقادی برمی گردد. در مرحله دوم که احتمالا مربوط به دوره اشکانی است از مجموعه بعنوان گوردخمه استفاده شده است. درمراحل بعد از مجموعه بعنوان پناهگاه برای مواقع اضطراراستفاده شده و این کاربری در تمام دوره های اسلامی از اوایل اسلام تا دوره قاجار بطور متناوب ادامه داشته است.

آنچه در مورد مجموعه سامن بسیار حائز اهمیت است ومی توان به آن نگاه ویژه ای نمود وجود تدفینها و بقایای استخوانهای انسانی است که به همراه بستر سنگی مجموعه که نوع گرانیت است این مجموعه را از دیگر مجموعه های دستکند متمايز  می نماید.

مجموعه دستکند زیرزمینی سامن درتاریخ1387/11/27به شماره24622در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بدلیل ارزش، اهمیت و ویژگیهای منحصر بفرد مجموعه دستنکد زیرزمینی سامن، این اثر بعنوان یکی از گزینه های پیشنهادی استان همدان برای ثبت در فهرست میراث جهانی انتخاب شده و با تهیه و تکمیل پرونده ثبت موقت، به سازمان معرفی شده است.