توضیحات

روستاي ارزانفود از توابع بخش مركزي  شهرستان همدان و در جنوب شرق شهر همدان قرار دارد. ارزانفود تقريبا جزء آخرين روستاهاي دره يلفان همدان است و براي رسيدن به آن بايد مسير پر پيچ و خم و زيبا ي سد اكباتان را طي نموده  و پس از حدود 25 كيلومتربه این روستاي زيبا رسيد .در غرب روستا و در بين مزارع كشاورزي تپه تاريخي وسيعي به چشم مي خورد كه سفالهاي سطحي آن دوره های اسلامی و تاريخي خصوصا اشكاني را معرفي مي نمايد  . زیر بستر این تپه مجموعه ای از فضاهای معماری وجود داردکه به صورت دستكند در بستري از سنگهاي موسوم به شيست ايجاد شده و بسيار گسترده ميباشد. مجموعه شامل اتاقها وفضاهای متعددی است که داراي ابعاد متغير و احتمالا كاربري هاي متفاوتي هستند. در بدنه اكثر آنها سكوها ي سنگي وجود دارد. در بالا و مجاورت سکوها وبدنه اکثر فضاهای مجموعه حلقه يا قلابهاي تراشيده شده از سنگ بستر به شكل بسيار زيبا به چشم ميخورد . این قلابها نیز کاربردی هستند و نظر قاطعی در خصوص عملکرد آنها وجود ندارد .کاوشهای باستان شناسی در شش کارگاه زیرزمینی در نقاط مختلف تپه انجام شده و هرکارگاه متشکل از تعدادی اتاق  است که همگی به هم ارتباط دارند. در بعضي قسمتها تك اتاقهايي ديده ميشود كه داراي يك ورودي و بصورت مستقل هستند . لكن فضاهاي بزرگتر ورودي هاي متعدد دارند كه به احتمال زياد به كاربري هاي آنها ارتباط دارد. ارتفاع تقريبي فضاها متغير است لكن بطور ميانگين به اندازه قد يك انسان ( حدود 180 سانتيمتر) ميباشد. در بدنه اين اتاقها حفره هاي جاي پيه سوز متعدد ديده مي شود. ورود  به کارگاه ها از طریق راه پله های تراشیده شده در سنگ بستر امکان پذیر بوده و هر کارگاه دارای چندین ورودی است . در کاوشهای انجام شده بمنظور باز گشایی ورودیها آثار معماری منظمی در سطح تپه شناسایی شد که حاکی از وجود یک دوره استقراری قوی در سطح تپه است. در بررسي و کاوش بعمل آمده در مجموعه میتوان گفت این مجموعه در دوره تاریخی (اشکانی) شکل گرفته و در دوره های بعد خصوصا  دوره های مختلف  اسلامي  مورد استفاده واقع شده است . از عمده كاربري هاي عام كه مي توان براي اين مجموعه ها متصور بود ،استفاده بصورت پناهگاه است . البته بررسي ها در مجموعه زير زميني ارزانفود و نمونه هاي مشابه آن سامن و انوج حاكي از آنست كه اين مجموعه ها در ابتدا با اهداف و اغراض ديگري ايجاد شده اند ، چراكه زاغه ها و پناهگاهها عموما در زير منازل مسكوني و قلعه ها  ايجاد شده و بصورت واحد هاي منفرد _مجزا و اختصاصي كاربرد داشته اند . لکن در آثار زير زميني ارزانفود اين امر كاملا  واضح است كه آثار بعنوان يك مجموعه طراحي و ساخته شده است و كاربري خاصي غير از پناهگاه داشته است . مجموعه داراي بخشهاي مختلف با كاربري هاي خاص متناسب با عملكردهاي مورد نياز مي باشد