توضیحات

سنگ‌تراشی و جواهرسازی در همدان سابقه‌ای دیرینه دارد. در ایران باستان این شهر یکی از مهم‌ترین مراکز طلاسازی بوده و یکی از کارگاه‌های طلاسازی در منطقه تاریخی گنجنامه قرار داشته است.
امروز در بازار سنگ‌های قیمتی غرب کشور نام محمدحسن صفایی فرد شناخته شده است. وی که متولد 1353 است و در رشته ادبیات درس خوانده در مدت کمتر از 10 سال فعالیت به یکی از استادان صاحبنام این حوزه بدل شده است. او خدمات زیادی به صنعت گوهرتراشی استان کرده است که شنیدن این خدمات و تجربه‌هایش از زبان خودش لذت‌بخش  است.

آشنایی با سنگ
صفایی‌فرد با اشاره به شروع فعالیت‌های هنری خود می‌گوید: کارم را با سازسازی آغاز کردم اما به چوب ساز حساسیت داشتم و چند سالی کار را کنار گذاشتم. در آن مدت به مشاغل صنعتی روی آوردم اما بار دیگر برگشتم و به صورت جدی کار نقش برجسته چوبی و مجسمه چوبی را شروع کردم و در اولین سال کارم در چند نمایشگاه عمومی سراسری شرکت کردم.
این گوهرتراش همدانی می‌گوید: سال 86 در اولین نمایشگاه سراسری که شرکت کردم با این‌که آثار چوبی ارائه کرده بودم با کارهای سنگی آشنا شدم و به آن سمت کشیده شدم.

ساخت آثار تاریخی
وی ادامه می‌دهد: یک ماه بعد به تبریز رفتم و چند تکه سنگ به امانت گرفتم. سنگ‌ها را با دستگاه برش دانشگاه بوعلی بریدم.از آنجا که به کارهای تاریخی علاقه داشتم 2 کار در این زمینه ساختم.سرعصای سلطنتی یا سر شاپور دوم ساسانی را که اصل آن در مترو پولیتن آمریکاست از سنگ یشم و سر شیر  راکه در موزه لوور پاریس است از لاجورد تراشیدم. وقتی مجسمه‌ها را به تبریز فرستادم خیلی از آن‌ها استقبال شد.
این هنرمند با اشاره به گرایش خود به سنگ می‌گوید: به خاطر ماندگاری سنگ علاقه بیشتری به آن دارم و لذت جنگیدن با سنگ را نیز دوست دارم. در ابتدا نمی‌دانستم سنگ این‌قدر سخت است و فکر می‌کردم می‌توانم آن را مانند چوب تراش بدهم.
وی به ویژگی کارهای حجیم نیز اشاره کرده و می‌گوید: از کارهای حجیم و بزرگ در نمایشگاه‌ها بیشتر استقبال می‌کنند. من هم دوست دارم اما از نظر درآمد خوب نیست چون در کشور ما برخی هنوز برای هنر ارزش چندانی قائل نمی‌شوند. آرام آرام به سمت جواهرات کشیده شدم چون به هر حال کار باید درآمد هم داشته باشد.

 سنگ یاقوت
این هنرمند به وجود سنگ‌های نیمه‌قیمتی در کوه‌های همدان اشاره می‌کند و می‌گوید: اوایل روی سنگ‌های نیمه‌قیمتی کار می‌کردم. از کوه سنگ‌هایی مانند آندولوزیت، رز کوارتز، کیانیت و گوارنت می‌آوردم و آنها را می‌تراشیدم. این‌ها سنگ‌های نیمه‌قیمتی هستند که در کوه‌های همدان یافت می‌شوند.
چند سال پیش گفته شد در همدان معدن بزرگی از سنگ قیمتی یاقوت کبود پیدا شده است. چند نفر از افراد با نفوذ شهر همدان شرکتی در کنار روستای حیدره راه‌اندازی کردند و با گرفتن وام‌های کلان در زمینی بزرگ از منابع طبیعی شروع به ساختن بازارچه جواهرات کردند اما با گذشت نزدیک به یک دهه هنوز نه از یاقوت کبود همدان خبری هست و نه از کارگاه‌ها و فروشگاه‌ها.
صفایی‌فرد در این زمینه می‌گوید: یاقوت کبود هنوز بهره‌برداری نشده است و واقعیت داشتن آن منوط به فاش شدن مکان بهره‌برداری است. در صورتی می‌توان از این ادعا دفاع کرد که بتوان سنگی را مشاهده کرد و تراشید.

شاگرد پروری
وی می‌گوید: پیش از من در همدان‌ تنها یک نفر نگین‌تراش به نام سعید فلاح بود که به صورت سنتی کار می‌کرد. آن زمان اگر کسی یک سنگ داشت باید تا قم می‌رفت تا آن را بتراشد. وقتی من وارد این کار شدم مشکل غرب کشور حل شد. بیشتر مشتری‌های من از کرمانشاه و سنندج بودند. من از این استان‌ها شاگرد گرفتم و هنوز این آموزش‌ها ادامه دارد. آنها حتی از طریق تلفن و فضای مجازی از من مشورت می‌گیرند. به بسیاری از مسافران که از استان‌های دیگر مراجعه می‌کردند کلیات کار را می‌گفتم و از طریق تلفن تماس می‌گرفتند و من به آنها آموزش می‌دادم.
این هنرمند ادامه می‌دهد: همدان حدود 10 کارگاه سنگ‌تراشی دارد که 90 درصد آنها شاگردان من هستند. هنوز با آنها ارتباط دارم و به آنها مشاوره می‌دهم. از این‌که کار یادشان داده‌ام بسیار خوشحالم، امیدوارم رشد کنند و یک سرو گردن از من بالاتر شوند.

خلاقیت
صفایی‌فرد از عشق خود به کار سنگ تراشی می‌گوید: از نظر من تراش سنگ بهترین کار دنیاست. دستگاه‌ها ظریفند. روی یک میز کوچک می‌توان کار کرد. شغل تمیزی است، هرکس می‌تواند با یک میز کار در خانه و با کمترین سرمایه یک کارگاه جواهرسازی راه بیندازد. اگر فرد خلاق باشد و یک آموزش مقدماتی ببیند موفق می‌شود.
این هنرمند همدانی در ادامه با اشاره به ظرفیت‌های این صنعت می‌گوید: این رشته آن‌قدر ظرفیت دارد که می‌تواند کشوری را نجات دهد. بخش بزرگی از درآمد کشور تایلند از جواهرتراشی است در حالی که مواد اولیه ندارد. ما علاوه بر نیروی کار، معادن زیادی هم داریم.
تایلند امروز بورس جواهر دنیاست اما ما بهترین فیروزه دنیا را داریم.
وی درباره تفاوت‌های جواهرتراشی در همدان و مشهد توضیح می‌دهد: مشهدی‌ها سری‌کار هستند. مثلا یک فیروزه‌تراش صبح تا عصر در حال تراشیدن نگین‌های یک شکل و یک قالب است اما من اگر یک سنگ فیروزه به دستم برسد تلاش می‌کنم بهترین کار عمرم را بسازم و وقت بیشتری برای آن می‌گذارم. نکته دیگر این‌که من اگر هزار سنگ بتراشم هیچ کدام با دیگری یکی نیست و تراش‌های من در هر کدام تفاوت دارد. مشهدی‌ها فیروزه و عقیق می‌تراشند اما شیراز، اصفهان، تبریز و همدان جواهرتراش هستند.

رکورد تراش سنگ
صفایی فرد به دیگر فعالیت‌های خود در این حوزه نیز اشاره کرده و می‌گوید: استاندارد تراش سنگ را برای 7 رشته نوشته‌ام که سازمان فنی و حرفه‌ای در سراسر کشور استفاده می‌کند.هر کس بخواهد در رشته‌های حکاکی، مشبک، فیروزه‌کوبی، مجسمه سازی، نقش برجسته و دیگر رشته‌ها آزمون بدهد به صورت مجزا امتحان می‌دهد.
وی ادامه می‌دهد: 1576 تراش را در یک سنگ کوارتز همدان زدم و با این رکورد نشان ملی دریافت کردم در حالی که پیش از من رکورد ایران 980 تراش بود.امروز حاضرم هرکس هر رکوردی بزند 2 برابر آن را بزنم. هدف من از این رکورد زیبایی دادن به سنگ است چون هرچه تراش بیشتر باشد زیبایی بیشتر است. در این سال‌ها ده‌ها نقشه جدید در زمینه جواهرتراشی ارائه کرده‌ام.

اختراع
این هنرمند اضافه می‌کند : 2 سال فناور برتر استان در زمینه تراش سنگ بودم و سنگی را که اندازه سر کبریت است 96 تراش زده‌ام.
وی به اختراعات خود هم اشاره کرده و می‌گوید: 2 دستگاه ساخته‌ام که در حال گذراندن مراحل ثبت است. دستگاه تراش چوب مدل خاصی از تراش چوب را ارائه می‌کند که برای تلفیق چوب و جواهر به کار می‌آید. همچنین دستگاه تراش جواهر که باعث تلالو بیشتر اثر می‌شود.